Inclusief onderwijs vraagt om leiders die durven schakelen
Freek Peters over hoe leiders met hun mengpaneel richting kunnen geven aan inclusie in complexe tijden.
De valkuil van klassiek besturen
Veel bestuurders proberen inclusie in het onderwijs te organiseren via regels, kaders en rapportages. Dat is logisch: zo hebben we leiderschap geleerd, vanuit de top sturen en grip houden op resultaten. Maar volgens Freek Peters leidt dat zelden tot echte inclusie.
Het effect is vaak schijn-inclusie. Op papier lijkt alles geregeld, maar in de praktijk ontbreekt het aan energie, eigenaarschap en initiatief. Teams ervaren inclusie dan als een verplichting in plaats van een beweging die tot leven komt. “Ik zie dat bestuurders met veel woorden vertellen hoe succesvol ze zijn, maar het bruist niet,” zegt Peters. “Dan is er formeel veel geregeld, maar ontbreekt de echte uitvoering.”
Peters vergelijkt dit met het verschil tussen de leeuwenkoning en de zwerm. Waar de leeuwenkoning vanaf de rots top-down regeert, vraagt inclusief onderwijs om samenspel zoals bij vogels in een zwerm. Ze bereiken hun bestemming alleen door voortdurend op elkaar te letten en de leiding steeds opnieuw te verdelen. Top-down sturen blokkeert in zijn ogen de beweging die juist nodig is om inclusie te laten groeien.
Bij Beteor herkennen we dit patroon: duurzaam leiderschap ontstaat pas wanneer leiders niet alleen regels en structuren hanteren, maar vooral investeren in het samenspel tussen mensen en organisaties.
Het alternatief: contextueel leiderschap
Waar klassiek leiderschap vooral draait om controle en grip, vraagt inclusie in het onderwijs om leiders die durven schakelen. Freek Peters gebruikt hiervoor het beeld van een mengpaneel: niet één vaste leiderschapsstijl, maar schuiven die je afhankelijk van de context bijstelt. Juist dat vermogen om te bewegen maakt het verschil om ook inclusie te kunnen implementeren.
Bij inclusieve vraagstukken draait het volgens Peters vooral om drie elementen: altrocentrisch luisteren en ruimte geven aan de ander, samenspel organiseren in plaats van top-down sturen, en vrolijke veerkracht tonen als zaken anders lopen dan verwacht. Star vasthouden aan controle is bijvoorbeeld gevaarlijk; juist soepel meebewegen brengt energie en creativiteit los.
Tijdens het Frank Lambriks Symposium duikt Peters dieper in dit mengpaneel en laat hij zien hoe leiders hun gedrag flexibel kunnen inzetten. Iedere deelnemer neemt het instrument mee naar huis om het in de eigen praktijk verder te gebruiken. Zo wordt duidelijk waarom juist dit schakelen in leiderschapsstijl de sleutel is voor inclusief onderwijs dat echt gaat leven.
Wat leiders nú al kunnen doen
- Toets je automatische piloot
Vraag hoe anderen jouw leiderschap ervaren. Vaak is er een groot verschil tussen je zelfbeeld en hoe je omgeving jou ziet. Door dat gesprek te voeren, met collega’s, medewerkers of zelfs thuis aan de keukentafel, krijg je verrassende inzichten die direct helpen om inclusiever te sturen. - Begin klein en dichtbij
Inclusie hoeft niet te starten met een groot beleidsplan. Zoek de samenwerking in je lokale en regionale omgeving, bijvoorbeeld met een sportvereniging, cultuurinstelling of jeugdzorgpartner. In zulke lokale netwerken wordt meteen zichtbaar wat samenspel betekent en welke houding van jou als leider daarbij helpt. - Reflecteer regelmatig
Stel jezelf met regelmaat eenvoudige vragen: Waar houd ik te strak vast? Waar geef ik juist ruimte? Welke stemmen hoor ik nog niet? Zulke vragen maken inclusief leiderschap concreet en helpen om samen met je team beweging te creëren.
Meer leren? Ontdek het tijdens het Frank Lambriks Symposium
Op 5 november gaat Freek Peters tijdens het Frank Lambriks Symposium van Beteor verder in op de vraag hoe leiders inclusie in het onderwijs écht kunnen laten bruisen. Hij laat deelnemers ervaren hoe het mengpaneel werkt, waarom schakelen tussen leiderschapsstijlen zo cruciaal is en hoe je dit concreet toepast in je eigen praktijk. Iedere deelnemer neemt het instrument mee naar huis als praktisch hulpmiddel om binnen de eigen organisatie aan de slag te gaan.
Freek Peters is Hoogleraar Contextueel Leiderschap aan Tilburg University en organisatiepsycholoog. Hij adviseert al decennia leiders in onderwijs, zorg en overheid en staat bekend om zijn beeldende metaforen, van de leeuwenkoning tot de zwermdynamiek en het mengpaneel. Zijn verhaal verbindt academische inzichten met de weerbarstige praktijk, altijd met oog voor de mens achter de leider.
De wereld om ons heen verandert razendsnel. Maar wat betekenen deze ontwikkelingen voor jou? En hoe kun je erop inspelen? Blijf op de hoogte van de nieuwste inzichten en je ontvangt elk kwartaal de Beteor inspiratiebrief »